گروه سیاسی «   تیتریک »؛  برنامه "دیروز،امروز،فردا" در این هفته به موضوع فرهنگ و شرایط کنونی کشور در عرصه فرهنگ با حضور حسام الدین آشنا و حجت الاسلام پناهیان پرداخت.

 

دکتر آشنا در ابتدای این برنامه تلویزیونی در مورد شرایط کنونی کشور در عرصه فرهنگ گفت:«ما وارث شرایط فرهنگی ریشه داری هستیم که نه امروز به وجود آمده و نه با اقدامات امروزی تغییر پیدا می کند. حداقل 100 سال است که وارد شرایط فرهنگی جدیدی شده ایم و بیش از 90 سال است که شاهد دخالت مستقیم دولت در فرهنگ هستیم. مساله ابتدایی دولت در دوره رضا شاه تغییر فرهنگ سنتی جامعه و آمادگی جامعه برای پذیرش فرهنگ استبدادی مدرن بود. به همین دلیل ساختار جامعه به سمت افزایش قدرت دولت و اعمال قدرت دولت در عرصه فرهنگ حرکت کرد.»

 

وی ادامه داد:«اگر شرایط جامعه 90 سال پیش ما به گونه ای دیگر بود نهادهای فرهنگی ما هم به سمت مردمی تر شدن حرکت می کردند. مثلاً پیش از انقلاب اسلامی ممیزی نشریات قبل از انتشار انجام می شد. یک انقلاب لازم بود تا در عرصه مطبوعات ممیزی پیش از انتشار برداشته شود. ممیزی کتاب، سازمان و تشکیلاتش در ساواک انجام می شد. انقلاب اسلامی تلاش زیادی کرد تا میزان دخالت مشروع دولت در حوزه فرهنگ را منطقی و همراه با دخالت نیروهای غیردولتی کند. مثلاً الان ما در وزارت فرهنگ نظارت بر فیلم داریم اما این نظارت فقط محدود به نظارت قوه مجریه نیست و از قوای مختلف در هیات نظارت حضور دارند. در هیات نظارت بر مطبوعات هم شاهد یک روند مختلط هستیم. اما مساله ای که با آن مواجه هستیم، دخالت بیش از حد دولت در همه نظام های جامعه از جمله نظام فرهنگی کشور است. تلاش برای مردمی تر کردن فرهنگ، اقتصاد و سیاست یکی از جهت گیری هایی است که به نظر می آید باید در دهه چهارم انقلاب اسلامی به دنبال آن باشیم. تذکر رهبری در مورد توجه بیشتر به تشکلات خودجوش فرهنگی را می توان در همین راستا دانست.»

 

*امام معتقد بودند نباید نقش دولت ها و قدرت ها را بر فرهنگ نادیده بگیریم

 

حجت الاسلام پناهیان هم در ابتدای برنامه در مورد مهم ترین معضل فعلی فرهنگی در کشور گفت:«در طول تاریخ همیشه قدرت ها در فرهنگ موثر بودند و همیشه قدرت ها بودند که مردم را از نور به تاریکی می بردند. به همین دلیل تا بحث فرهنگ پیش می آید، بحث قدرت هم مطرح می شود. بعد از انقلاب تعدادی از خانم ها نزد امام آمدند و دغدغه های دیندارانه خود را در عرصه فرهنگ مطرح کردند، امام فرمودند اگرچه فرهنگ در راس است اما ما کارهای مهم تری داریم که روی فرهنگ تاثیر دارند. امام معتقد بودند نباید نقش دولت ها و قدرت ها را بر فرهنگ نادیده بگیریم.»

 

وی افزود:«یکی از معضلات جامعه امروز ما این است که دولت ها در طول این سال ها نقش خودشان را در عرصه فرهنگ به خوبی ایفا نکرده اند. البته تردیدی نیست که دولت ها نباید دخالت نابه جا در این عرصه داشته باشند اما هرکسی دولت و حاکمیت را در دست داشته بالاترین تاثیر را روی فرهنگ داشته است، چه مثبت چه مخرب! به نظر من در طول 35 سال گذشته دولت ها در عرصه فرهنگ درست کار نکرده اند.»

 

پناهیان ادامه داد:«امام در سال آخر عمر شریفشان مدام بر اسلام آمریکایی تاکید داشتند. بعد از امام، مقام معظم رهبری بحث تهاجم و شبیخون فرهنگی را مطرح کردند. در دولت قبل هم فرمودند فرهنگ هنوز غریب است. قبل از دولت یازدهم هم بحث سبک زندگی را مطرح کردند. این ضعف در عملکرد فرهنگی دولت ها امروز تبدیل به یک ضعف شده است.بزرگترین معضل فرهنگی امروز این است که حاکمیت در جاهایی که می تواند روی فرهنگ تاثیر بگذارد ضعیف عمل کرده است و دولتمردان و کارشناسان در قوای مختلف باید یکدل شوند. از طرف دیگر مردم هم باید مطالبه داشته باشند. جامعه ما جامعه ای است که اگر دولت ها وظایف خود را به خوبی انجام دهند، مردم فرهنگسازی بالایی دارند. باید ببینیم در ساختارهای حاکمیتی خود کجاها می توانستیم روی فرهنگ اثر داشته باشیم و این کار را انجام ندادیم.»

 

مشاور فرهنگی رئیس جمهور هم در بخش دیگری از این برنامه تلویزیونی گفت:«هر سال، سال فرهنگ است. با تعریف وسیعی که از فرهنگ وجود دارد هیچ گاه نمی توان فرهنگ را نادیده گرفت. ما نباید بگوییم امسال سال اقتصاد است یا سال فرهنگ است بلکه امسال سال اقتصاد و فرهنگ است. اگر ما می خواهیم به مقاوم سازی اقتصاد توجه داشته باشیم، امکان ندارد بدون توجه به فرهنگ اقتصادی به نتیجه ای برسیم. احیای فرهنگ کار یک ضرورت برای توجه دوباره مردم به کالای مردمی است که بسیار مهم است.  از طرف دیگر توان تولید کشور با این وضع مصرف، هیچ گاه به خودکفایی نخواهد رسید.»

 

وی ادامه داد:«هیچ وقت به فرهنگ به عنوان یک بخش مولد توجه نشده! ما متوجه نبودیم که در فرهنگ سرمایه گذاری می کنیم نه هزینه. مساله اقتصاد و فرهنگ از این نظر اهمیت دارد که ما بپذیریم که بخش فرهنگ باید اقتصادی دیده شود. تولید کالاهای فرهنگی مطابق ارزش های فرهنگی مرسوم جامعه آیا باید به گونه ای انجام شود که مردم برای مصرف آن خدمات هزینه کنند یا کالای فرهنگی دینی و مطابق با ارزش های حاکم یک کالای فرهنگی سوبسیدی است؟»

 

*تجربه سی سال گذشته نشان می دهد دولت چیزی نیست جز یک بدنه غیرچابک، غیر هوشمند و غیر توانمند!

 

آشنا گفت:«ما باید طوری تولید فرهنگی کنیم که مردم حاضر باشند برای آن هزینه کنند. هر مقدار مردم هزینه کنند یعنی به آن کالای فرهنگی رغبت نشان داده اند. امسال باید به اقتصاد فرهنگ به گونه ای توجه شود که این بخش بتواند روی پای خودش بایستد. اگر ما دولت را بدنه هوشمند چابک و عاقل و دارای راهبرد بدانیم باید از مسولیت پذیری دولت در حوزه فرهنگ استقبال کنیم اما تجربه سی سال گذشته نشان می دهد دولت چیزی نیست جز یک بدنه غیرچابک، غیر هوشمند و غیر توانمند! ما وقتی از دولت صحبت می کنیم حرف از آقای احمدی نژاد،خاتمی، روحانی و... نیست. حرف از کسانی است که پشت میزها نشسته اند و یا بودجه تصویب و یا رد می کنند. کسی که در سیستم دولتی کار کرده می داند که سپردن امر حساسی مثل فرهنگ به دست دولت چقدر خطرناک است. امروز متاسفانه دست همه به سمت دولت دراز است.»

 

حجت الاسلام علیرضا پناهیان هم در ادامه «دیروز،امروز،فردا» اظهار داشت:«شورای عالی انقلاب فرهنگی باید نزدیک به جایگاه یک متولی فرهنگی نقش ایفا کند. البته تمام بخش های حاکمیت مسولیت فرهنگی دارند و نمی توان برای فرهنگ یک متولی خاص در نظر گرفت. مثلاً وقتی در مجلس قوانینی تنظیم می شود که قوه قضاییه باید طبق آن حکم دهد، این یک کار کاملاً فرهنگی است. نمی توان بحث فرهنگ را مثل بخش نظامی و امنیتی مجزا و جدا دانست اما حاکمیت در بخش های متعدد آثار فرهنگی خود را در جامعه به جا می گذارد. شاید شورای عالی انقلاب فرهنگی مغز متفکر مرکزی در حوزه فرهنگ است اما فکر می کنم به طور کامل به وظایف خود نپرداخته است.»

 

وی افزود:«ما حتی رشته مدیریت فرهنگی در دانشگاه نداریم  و در دانش مدیریت فرهنگی چه در دانشگاه و چه در حوزه ضعف داریم. ما در عرصه فرهنگ نمی توانیم به سادگی یک متولی خاص پیدا کنیم. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید بهتر از این کار کند و حوزه و دانشگاه هم باید تولید دانش کنند. رفتارهای دولتمردان هم تاثیر بسیار زیادی روی جامعه دارد. رفتار دولتمردان روی مردم از اثر رفتار پدر و مادر موثرتر است. »

 

*نباید اجازه دهیم بعضی ها بازار فرهنگ را خراب کنند

 

پناهیان همچنین گفت:«تلفیق اقتصاد و فرهنگ در سال های پیش هم دیده شده است. مثلاً اصلاح الگوی مصرف یا توجه به تولید داخل! دولت در خصوصی سازی اقتصاد چه نقشی دارد؟ دولت باید زیرساخت ها را فراهم کند و بعد افراد بیایند و با رقابت سالم به تولید بپردازند و دولت جلوی تولید نامرغوب را بگیرد.در عرصه فرهنگ هم دولت ها باید زیرساخت ها را برای یک فعالیت سالم فراهم کنند. من هم مخالف این هستم که دولت پول بدهد تا فیلمی ساخته شود و بعد بیاییم به مردم بلیط بدهیم که بیایید و فیلم را ببینید و در نهایت هم فیلم جذابیت خاصی نداشته باشد. نباید اجازه دهیم بعضی ها بازار فرهنگ را خراب کنند. اگر کسی آمد و گیشه را با یک اثر مبتذل پر کرد بازار را خراب کرده است و جلوی حضور آثار با کیفیت و قابل را گرفته است.»

 

دکتر حسام الدین آشنا در بخش دیگری از «دیروز،امروز،فردا» گفت:«شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی برای ساختار سازی است که رهبری بنیانگذار آن هستند. در مجموع حجم انتقادات مقام معظم رهبری از شورا بیشتر از حجم تعاریف ایشان از شورای عالی انقلاب فرهنگی است. به نظرم مشکل شورا یک مشکل ساختاری  و به افراد مرتبط نیست است. موتور محرک شورای عالی انقلاب فرهنگی دبیرخانه است که دبیرخانه هیچ رابطه ساختاری با دولت ندارد. در واقع دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی حضوری در دولت ندارد. تا وقتی نتوانیم رابطه دبیرخانه شورا را با دولت یک رابطه ارگانیک نکنیم، اتفاق خاصی نخواهد افتاد. وقتی شاهد تداوم ضعف یک نهاد در سالیان مختلف هستیم یعنی با یک مشکل ساختاری مواجه هستیم.»

 

وی افزود:«ما اسناد مختلفی را در شورای عالی انقلاب فرهنگی می بینیم که تولید می شود اما نمی تواند وارد چرخه اجرایی و سیاست گذاری شود. همه حرف های شورا خوب است اما چون از جنس سیاست گذاری نیست، عملاً اتفاقی نمی افتد. دولت به شورای عالی انقلاب فرهنگی احترام می گذارد. در ابتدای این دولت آقای روحانی در اولین جلسه شورا خطاب به اعضای محترم گفتند من می خواهم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اجرا شود و از دبیرخانه و اعضای شورا تقاضای کمک کردند. شورا باید وارد دوره پوست اندازی شود تا بتواند خودش را به اجرا نزدیک کند. این موضوع با سندی به نام سند مهندسی فرهنگی کشور در شورا اتفاق می افتد که در سال 91 در شورا تصویب شده است. در بند آخر این مصوبه اینطور آمده است که ستاد راهبری مهندسی فرهنگی کشور باید تشکیل شود. در پیشنهادی که الان در شورا مطرح است این است که بودجه ها و تصمیمات بزرگ فرهنگی کشور باید در چهارچوب ستاد راهبری مهندسی فرهنگی مدیریت شود که این موضوع در صورت درست اجرا شدن، یک قدم به جلو تلقی می شود.»

 

آشنا ادامه داد:«به هرحال رهبران دولتی روی رفتار مردم تاثیر گذار است. همه کسانی که به نوعی شهرت و احترام عمومی دارند باید مراقب رفتار خود باشند. از منبری و مداح بگیرید تا نویسنده و دولتمرد و...! دولت در فرهنگ هم وظیفه زیرساختی دارد و هم یک وظیفه ایجاد فضای سالم رقابتی برای گروه های مجاز برای رقابت دارد. عدالت فرهنگی در حوزه تولید فرهنگی و مصرف فرهنگی معنا پیدا می کند که ما در هر دو حوزه نا عادلانه رفتار کرده ایم. الان استان هایی هستند که حتی یک سالن سینما هم در کل استان نیست. در همان استان 100 هزار دانشجو وجود دارد. وقتی شما 100 هزار دانشجو دارید و یک سینما ندارید یعنی دانشجویان فیلمی که شما می خواهید را تماشا نمی کنند و دسترسی به فیلم های غیرمجاز خیلی راحت تر می شود. وقتی مدارس کپری هنوز هم وجود ندارد یعنی دسترسی به فرهنگ به صورت عادلانه وجود ندارد.»

 

وی افزود:«در زمینه رقابت دولت ها حس کردند اگر از گروه های نزدیک به خود حمایت کنند بقای آن ها تضمین می شود.»

 

آشنا گفت:«عزم ملی این است که ما عزم کنیم که حوزه هایی از رقابت پذیری فرهنگی و نظارت فرهنگی را به گروه های صاحب صلاحیت خارج از دولت واگذار کنید. چیزی که بیشتری از همه به نظارت احتیاج دارد، دولت است.»

 

*نباید از تلفیق فرهنگ و دین هم وحشت کنیم

 

پناهیان هم در ادامه برنامه گفت:«فرهنگ تا حدی همیشه تحت تاثیر مسائل سیاسی بوده! وقتی با نگاه اسلامی به سیاست می نگریم نمی توان سیاست را از فرهنگ جدا دانست. وقتی سیاست غلط باشد، تاثیر گذاری آن روی فرهنگ هم اشتباه است اما اگر سیاست، درست باشد تاثیر آن روی فرهنگ هم درست و سالم است. نباید به طور کلی بگوییم فرهنگ و سیاست به هم آمیخته شده اند بلکه باید مراقب باشیم این آمیختگی سالم باشد و به هیچ یک از حوزه ها لطمه نزند. اینکه فرهنگ در خدمت سیاست باشد یعنی در خدمت اصلاح،کنترل و گردش صحیح قدرت بین نخبگان قرار بگیرد که این خیلی عالی است. نباید از تلفیق فرهنگ و دین هم وحشت کنیم. فرهنگ و دین به هم کمک می کنند. وقتی عناصر فرهنگی ِ بومی یک جامعه خوب باشد، جامعه ای دین پذیرتر خواهد بود و بالعکس.»

 

دکتر آشنا هم در بخش پایانی صحبت هایش اظهار داشت:«من فرهنگ را مقوله ای انقلاب پذیر نمی دانم و اساس آن تدریجی است.  فرهنگ به تدریج شکل می گیرد و بسیار عمیق است و نمی توانیم بگوییم می توانیم به سرعت آن را متحول کنیم. در تغییرات فرهنگی خیلی بیشتر از اینکه به دولت نقش اصلی را بدهیم، باید به بخش فعال جامعه که بر دولت نظارت می کند نقش بدهیم.»

 

وی همچنین گفت:«دولت سال هاست از تشکل های مختلف حمایت می کند. خواهش من از دولت فعلی این است که دست به این تشکل ها نزند و اجازه دهد کار خودشان را انجام دهد.»

 

پناهیان هم در پایان گفت:«درست است نمی توان یک شبه در عرصه فرهنگ انقلاب کرد اما می توان در این عرصه مدیریت جهادی داشت. وقتی ما فرهنگ را سیاست زده نکردیم که از کلمات به جا درست کنیم.»